BAPTYSTERIUM: drzwi - mozaiki

Początki świątyni dedykowanej późniejszemu patronowi miasta, Św. Janowi Baptyście, są ciągle niejasne. Według tradycji, powstała ona w czasach rzymskich jako świątynia Marsa. Faktem jest, że z tamtych czasów pochodzi kilka sarkofagów, które obecnie można obejrzeć w Muzeum Opera del Duomo, a także sławny posąg Marsa. Średniowieczni kronikarze twierdzili, że stał on przy wejściu na Ponte Vecchio. Niektórzy naukowcy sądzą jednak, że obecne baptysterium stoi na miejscu dawnego Praetorium a posąg przedstawiał jakiegoś barbarzyńskiego króla.

Rzymski sarkofag z baptysterium

Sam Dante twierdził, że "ten piękny San Giovanni" był klasycznym rzymskim budynkiem. Wykopaliska w XX wieku faktycznie odkryły pozostałości rzymskich konstrukcji pod baptysterium i katedrą, które znajdowały się w północno-wschodnim obszarze pierwszego pierścienia murów miejskich. Powstanie pierwszego budynku baptysterium San Giovanni datuje się na IV-V wiek. Z pewnością stanął on na tych starożytnych budynkach. Jego ośmiokątny kształt, attyka i wspora kopuły (innymi słowy - podstawowa struktura architektoniczna) pochodzą z okresu wczesnochrześcijańskiego. Za panowania Longobardów w pierwszych dekadach VII wieku budynek był prawdopodobnie zmieniony i dokończony.

Plan baptysterium

Kościół San Giovanni wszedł do historii miasta z dniem 4-ego marca 897 roku, kiedy to wysłannik cesarza, hrabia Amedeo objął urząd administratora sądu i usadowił się "pod portykiem przed bazyliką San Giovanni Battista". Najwidoczniej kościół ten przejął wtedy rolę katedry od Santa Reparata. Druga historyczna data przypada na 6-ego listopada 1059 roku. Wtedy to, pochodzący z Florencji papież Mikołaj II zaraz po elekcji rekonsekrował bazylikę jako siedzibę nowego biskupstwa. Można przypuszczać, że świątynia była w tym czasie radykalnie przerobiona, lub być może zrekonstruowana. Dokończono osiem segmentów kopuły. Od zachodu dodano półkolistą apsydę, w której umieszczono ołtarz. Troje drzwi otwierało się na trzy różne strony świata. W 1113 roku w kościele tym został pochowany biskup Ranieri.

Ołtarz w apsydzie baptysterium

Po roku 1128 kościół San Giovanni stracił definitywnie pozycję katedry i odtąd pełnił samodzielnie rolę baptysterium. W owych czasach sakramentu udzielano tylko dwa razy do roku. Wykonano zatem kilka drzwi wejściowych, żeby umożliwić dostęp tłumom wiernych. Należy pamiętać, że w 1172 roku Florencja liczyła prawdopodobnie około 30 tysięcy mieszkańców i czwarty pierścień murów miejskich powiększył co najmniej dwukrotnie powierzchnię miasta w stosunku do trzeciego, wybudowanego przez Matilde di Canossa w 1078 roku.

Marmurowa elewacja baptysterium

W połowie XII wieku rozpoczęto prace pokrywania od zewnątrz piaskowcowych ścian baptysterium okładziną z białego (z Carrary) i zielonego (z Prato) marmuru. Projekt ten nadawał budowli harmonijnego, klasycznego stylu. Pojawiły się wtedy oznaki poszukiwania ograniczeń przestrzennych, które kiedyś w perspektywie miały doprowadzić do renesansu.

Klasyczne tympanony w Jordanii (I w. p.n.e.)

Ostateczne wyniki prac są imponujące. Stworzono bardzo elegancką budowlę, która perfekcyjnie ucieleśnia artystycznego ducha mieszkańców Florencji. Świątynia ta stała się prototypem dla romańskiej architektury miasta. Leon Battista Alberti wykorzystał ją jako model podczas wykańczania fasady kościoła Santa Maria Novella w roku 1470. Żebra ośmiu naroży udekorowane zielonymi i białymi paskami (pierwotnie z szarego kamienia) były mniej typowe dla romańskiego stylu niż architektura Lukki, Pizy czy Pistoi. Równie interesujące są okna z naprzemiennie zaostrzonymi i półkolistymi tympanonami. Jest to klasyczna dekoracja używana przez cały okres renesansu.

Fragment inkrustowanej podłogi

Marmurowa okładzina we wnętrzu pochodzi z II połowy XI wieku. Pokrycie podłogi, również z marmuru wykonano w następnym wieku. W wieku XIII prowadzono dalsze prace: zakończono pokrycie świątyni z zewnątrz i przerobiono apsydę z półkolistej na prostokątną (1202); rozpoczęto dekorowanie wnętrza, prostokątną apsydę pokryto mozaikami (1225), a później też kopułę (ok. 1270-1300). Od kiedy baptysterium przekształciło się w budynek rewolucyjny, stało się laboratorium dla nowej florenckiej szkoły malarskiej, która powstała za czasów Coppo di Marcovaldo, Cimabue (aktywny w San Giovanni) i w końcu dotrwała do Giotta.

Wrota raju

W XIV wieku zaczęto myśleć o wykonaniu nowych drzwi godnych zabytku, w którym miały się znaleźć. Pierwsze zamówiono u rzeźbiarza Andrea Pisano i wykonał je w latach 1330-36. Natomiast Lorenzo Ghiberti zaprojektował i wykonał dwoje drzwi, pierwsze w latach 1401-1424 i drugie, znane jako "Wrota raju" - w latach 1425-1452. Rzeźby ponad drzwiami wykonywali inni rzeźbiarze: Sansovino (1502, wschodnie lub "Wrota raju"), Giovan Francesco Rustici (1506-11, drzwi północne) i Vincenzo Danti (1570, drzwi południowe, framugi rzeźbił w latach 1452-62 Vittorio, syn Lorenzo Ghibertiego). Dwie porfirowe kolumny stojące po obu stronach "Wrót raju" zostały podarowane Florencji przez mieszkańców Pizy w dowód wdzięczności za militarną pomoc miasta przeciw Lukce w 1117 roku. Kolumny są pęknięte, prawdopodobnie na skutek powodzi. We wnętrzu baptysterium znajduje się wspaniały pomnik papieża schizmatyka Jana XXIII wykonany przez Donatella i Michelozza w latach 1421-27.