BAPTYSTERIUM: drzwi - mozaiki

Pierwszą częścią wnętrza baptysterium, którą pokryto mozaikami była "scarsella", czyli prostokątna apsyda lub kaplica. W 1202 roku przebudowano ją z okrąglej na prostokątną, Fra Jacopo (z tego powodu znany także jako "della Scarsella") udekorował ją w latach 1225-28. Był on pierwszym artystą przybyłym z niedawno założonego zakonu franciszkanów. Przywołali go do pracy w baptysterium konsule Cechu Calimala - patroni Opera di San Giovanni. Zakonnik stworzył mozaiki przedstawiające Jana Baptystę oraz Matkę Boską z Dzieciątkiem na tronie, w towarzystwie mistycznego baranka, proroków i patriarchów.
W latach 1266-70 rozpoczęto pokrywanie mozaikami kopuły. Widok z zewnątrz od strony placu nie daje realnego wyobrażenia o wielkości piramidalnego dachu baptysterium, podzielonego na osiem segmentów. W rzeczywistości jest to podwójna konstrukcja. Dach zewnętrzny wznosi się ponad bębnem (trzecie piętro marmurowej elewacji), podczas gdy wewnętrzne sklepienie obniża się począwszy od drugiego piętra, w pobliżu galerii kobiet. Tę metodę nakładanego dachu, przypominającą konstrukcję rzymskiego Panteonu, uważnie przestudiował Bruneleschi, przygotowując się do projektowania kopuły katedralnej.

Mozaiki w kopule

Piramidalne sklepienie wewnątrz baptysterium w całości pokryte jest przepięknymi mozaikami, przedstawiającymi Sąd Ostateczny, historie z życia swiętych Jana Baptysty i Józefa oraz Genesis. Kompozycję umieszczono na złotym tle w sześciu koncentrycznych obszarach, przechodzących poziomo przez osiem segmentów (taki sam układ zastosowano później we fresku Vasariego pt. "Sąd Ostateczny" w kopule katedry). Sceny z pięciu segmentów oddzielają od innych wąskie malowane kolumny. Ten sam rodzaj podziału powtórzony jest na trzech pozostałych segmentach, w których zastosowano marmurowe pokrycie.

Sądzący Chrystus

Mozaiki są ułożone według określonego wzorca. Na samej górze w centrum, wokół lampionu znajdują się elementy ozdobne. Dalej widać Chrystusa otoczonego przez Serafina i starszyznę aniołów. Cykl trzeci opisuje historie z Genesis, czwarty - z życia Św. Józefa, piąty - z życia Chrystusa, a ostatni - z życia Jana Baptysty. Obszar od strony apsydy jest zdominowany przez gigantyczną , ponad ośmiometrową figurę sądzącego Chrystusa. Nad nim znajdują się: zwiastujący Sąd Ostateczny aniołowie, Najświętsza Maria Panna, Jan Baptysta i Apostołowie, wskrzeszenie zmarłego oraz podział na błogosławionych i przeklętych, z przerażającym przedstawieniem piekła, które z pewnością inspirowało Dantego podczas pisania "Boskiej Komedii".

Coppo di Marcovaldo: "Piekło"

Wszystkie mozaiki wykonali specjalizujący się w tej dziedzinie rzemieślnicy z Wenecji, bezpośredni spadkobiercy tradycji bizantyjskiej. Prace trwały przez kilka dziesięcioleci, na przełomie XIII i XIV wieku. Wykonawcy korzystali z projektów i szkiców przygotowanych przez najlepszych ówczesnych florenckich artystów. Tworzyli tu: Maestro della Maddalena, Meliore di Jacopo, Maestro del San Francesco Bardi, Gaddo Gaddi, a przede wszystkim Coppo di Marcovaldo i jego uczeń, Cimabue, twórca nowego "włoskiego" stylu w malarstwie. Cappo, człowiek o silnej osobowości, wykonał figurę Chrystusa i obraz piekła, podczas gdy Cimabue jest przypuszczalnym autorem rysunków do historii z życia Św. Józefa. Jako całość, mozaiki reprezentują kolektywne florenckie malarstwo z okresu przed przybyciem Giotto, który wytyczył nowy, monumentalny styl plastyczny w sztuce.