BAPTYSTERIUM: drzwi - mozaiki

Baptysterium posiada trzy pary drzwi wejściowych: od wschodu, północy i południa. Główne wejście znajduje się od wschodu, po przeciwnej stronie apsydy i ołtarza, i skierowane jest na katedrę. Wspaniały zestaw drzwi z pozłacanego brązu, które popularnością przerastają nawet samą świątynię, był w całości dla niej zaprojektowany i wykonany.
Andrea da Pontedera, znany jako Andrea Pisano, był pierwszym artystą, który tu pracował. Potrzebował tylko siedmiu lat (1330-1336), żeby drzwi wykonać, co na owe czasy było znaczącym osiągnięciem. Należy pamiętać, że pierwszy raz w epoce gotyku został wykonany tak duży odlew z brązu.

Pisano: dwa panele drzwi południowych

Andrea podzielił drzwi na 28 paneli (14 po każdej stronie), które otoczył ramą z rozetek i głów lwów. Panele, w typowych dla gotyku obramowaniach - tzw. polilobatach, zawierają dwadzieścia epizodów z życia Jana Baptysty oraz, w dolnej części, osiem figur przedstawiających cnoty. Każda kompozycja jest znakomicie skonstruowana, w ścisłej zależności między figurami i tłem, podczas gdy rytm narracji jest stały i opanowany. Jest to zatem "klasyczny" a nie gotycki styl narracji, stawiający Andreę Pisano bliżej Giotto (z którym później miał pracować nad dzwonnicą), niż jemu współczesnego Giovanniego Pisano.

Panele konkursowe Ghibertiego (z lewej) i Brunelleschiego (z prawej)

Przez cały XIV wiek nie zrobiono nic więcej. Dopiero w roku 1401 Republika Florencji zdecydowała się ogłosić konkurs na wykonanie drugiej pary drzwi - znowu od strony wschodniej, na miejscu drzwi poprzednich, które miały być przeniesione na stronę południową. (Można ich tam do dnia dzisiejszego oglądać i stanowią obecne wejście do baptysterium). W konkursie wzięli udział najświetniejsi artyści Toskanii, w sumie siedmiu wielkich artystów, a wśród nich: Filippo Brunelleschi, Jacopo della Quercia oraz zaledwie 23-letni rzeźbiarz i złotnik, Lorenzo Ghiberti. Każdy uczestnik konkursu miał wykonać panel przedstawiający ofiarę Izaaka. Brunelleschi i Ghiberti podeszli do tematu w odmienny sposób, lecz ich interpretacje zostały uznane za jednakowo dobre. Jednakże wygrał ten drugi, którego praca zachowała częściowo styl gotycki i dzięki temu była łatwiejsza do zrozumienia. Obecnie oba panele konkursowe są wystawione obok siebie w Muzeum Bargello.

Ghiberti: drzwi północne

Kontrakt na wykonanie drzwi został podpisany 23-ego listopada 1403 roku. Wykonanie tego dzieła zajęło Ghibertiemu 20 lat. Ostatecznie, swoje drzwi umieścił we wschodnim wejściu do świątyni w 1424 roku, zastępując umieszczone tam wcześniej drzwi Andrei Pisano. Kontrakt podpisany przez artystę (który w międzyczasie pracował także nad innymi dziełami sztuki) ustalał, że będzie on wykonywał co najmniej trzy panele rocznie, za które będzie w zamian otrzymywał po 200 florenów (w sumie dostanie ich 4 000). Poza tym, wolno mu będzie zatrudniać współpracowników, pod warunkiem, że sam wykona drzewa i twarze ludzi, włącznie z włosami. Jego uczniami byli przyszli wielcy artyści, tacy jak: Donatello i Paolo Uccello.

Portret Ghibertiego na drzwiach

Układ drzwi jest bardzo podobny do wcześniejszych: 28 paneli, każdy otoczony gotyckim obramowaniem, tzw. polilobatą, które z kolei umieszczone jest w polu udekorowanym motywami roślinnymi. Jedyna zmiana była taka, że głowy lwów zastąpiono głowami proroków. Mała głowa w środku lewej strony drzwi to autoportret Ghibertiego. 20 paneli ilustruje sceny z życia Chrystusa, a pozostałe 8 przedstawia Ewangelistów i Ojców Kościoła. Kilka detali zwiastuje nadejście renesansu (np. spór Chrystusa z Doktorami Kościoła) oraz wykazuje tendencję w kierunku naturalizmu. W ogólnym zarysie, dzieło bazuje jednak na gotyckim stylu Andrei Pisano.
Drugie drzwi także spotkały się z uznaniem Florentczyków, którzy bardzo szybko zdecydowali się zlecić, będącemu teraz u szczytu kariery Ghibertiemu wykonanie następnych drzwi. Obyło się tym razem bez konkursu. Nowe drzwi miały być umieszczone w północnym wejściu do baptysterium. Wykonanie tych drzwi zajęło artyście 27 lat (1425-1452), ale rezultaty były tak wspaniałe (nawet Michał Anioł powiedział, że drzwi te są "warte raju"), że umieszczono ich po wschodniej stronie - na miejscu honorowym i nazwano "Wrotami raju" (Porta del Paradiso). Poprzednie drzwi Ghibertiego przeniesiono na stronę północną, gdzie pozostają do dziś.

Ghiberti: "Wrota raju"

Układ drzwi różni się kompletnie od poprzednich: ilość paneli została zmniejszona do 10 (5 po każdej stronie). Otacza ich sekwencja małych głów, kwiecistych motywów i niszy, które z kolei zawierają małe posążki proroków i Sybilli. Formułę ikonograficzną, dedykowaną scenom ze Starego Testamentu, stworzył Leonardo Bruni, humanista i kanclerz Republiki. Ghiberti stosował się do niej i umieszczał więcej niż jeden epizod w każdym panelu, używając śmiałych, lecz spójnych rozwiązań perspektywicznych. Artysta bazował na doświadczeniach artystycznych swoich byłych uczniów: Paola Uccello i (szczególnie) Donatella oraz korzystał z pomocy m.in. Michała Anioła i Benozzo Gozzoli, pracujących w pewnym okresie czasu pod jego kierownictwem.
Tajemnica drzwi faktycznie tkwi w perspektywie i sposobie ekspresji przedstawienia niebios, odległych terenów leśnych, budynków, grup ludzi i ludzkich osobowości. "Wrota raju" stanowią arcydzieło, przy wykonaniu którego Ghiberti skoncentrował wszystkie swoje umiejętności w złotnictwie i rzeźbiarstwie. Stworzył on dzieło charakteryzujące się cudowną perspektywą i malowniczością, dodając do tego efektowne wykończenie, stanowiące integralną część kompozycji.

Dwa panele "Wrót raju"

Drzwi były restaurowane pierwszy raz w roku 1948, a następnie w roku 1966 po uszkodzeniu w czasie powodzi. Po tej drugiej interwencji drzwi zastąpiono kopią. Oryginał jest obecnie przechowywany w Muzeum Opera del Duomo.