KATEDRA: kopuła - fasada - wnętrze - zakrystie - rzeźby - Sąd Ostateczny - freski - dzwonnica

W 1572 roku, Cosimo I Medyceusz zlecił Giorgiowi Vasariemu pokryć freskami kopułę w katedrze. Pomagał mu Don Vincenzo Borghini, który wykonywał prace z dziedziny ikonografii. Główny temat bazował na postanowieniu Rady "Trent", która dokonywała rewizji średniowiecznego nauczania katolickiego, wprowadzając w nim przejrzystość i systematyczność działania. Borghini dodał także inne tematy, zaczerpnięte z "Boskiej Komedii" Dantego, które znał nadzwyczaj dobrze. Plan graficzny był najbliższy układowi mozaiki z baptysterium, podzielonej na rzędy umiejscowione jeden nad drugim, chociaż Vasari, główny wielbiciel Michała Anioła, także czerpał inspirację z Sądu Ostatecznego w Kaplicy Sykstyńskiej. W rezultacie, powierzchnia kopuły (4 000 m²) została podzielona na sześć koncentrycznych rzędów, umiejscowionych jeden nad drugim.

Vasari: Święty wojownik

Wewnątrz, wszystkie figury zostały starannie podzielone na grupy. Pomagało przy tym sklepienie, podzielone na osiem segmentów. Tematy były starannie przypisywane miejscom wzdłuż linii podziału (dokładnie uporządkowane w kierunkach równoleżnikowym i południkowym). Dało to możliwość umieszczenia ich pionowo i poziomo według wzorca teologicznego. Analizę dzieła przeprowadzamy z góry do dołu. Centralna latarnia (imitacja) otoczona jest przez 24 czcigodnych mędrców z Apokalipsy. Każdy segment jest udekorowany czterema następującymi tematami: anielski chór z instrumentami Męki Pańskiej, seria świętych i elektów, triada postaci reprezentujących Dar Ducha Świętego i obszar piekła zdominowany przez grzech śmiertelny. W segmencie wschodnim, naprzeciw nawy środkowej, cztery rzędy zmieniają się w trzy, robiąc miejsce dla Chrystusa w Glorii - umieszczonego między Matką Boską i Św. Janem, ponad trzema teologicznymi cnotami (wiara, nadzieja i miłosierdzie), pod którymi występują alegoryczne postacie czasu i triumfującego Kościoła.
Vasari umarł jednak 27 czerwca 1574 roku, po wykonaniu zaledwie trzeciej części prac. Przy malowaniu pomagał mu boloński malarz Lorenzo Sabatini. Vasari pozostawił w Opera del Duomo rysunki dla czterech segmentów kopuły, które jeszcze nie były pomalowane i pewną ilość szkiców dla scen z piekła. Dwa miesiące po śmierci artysty, jego patron i nowy suweren, Francesco I Medyceusz, zdecydował się wezwać do dokończenia prac artystę z Urbino, Federica Zuccariego.

Zuccari: autoportret

Prace przy freskach rozpoczęto znowu 30 sierpnia 1576 roku. Zuccari, który dobrze znał kręgi rzymskie, nie lubił osobiście stylu Vasariego i próbował, jak tylko mógł, zaakcentować swoją oryginalność, odnawiając wszystko co nie było pod bezpośrednią kontrolą Borghiniego. Zaprzestał malowania fresków "suchą" metodą Vasariego, która była prostsza, ale delikatniejsza oraz zmienił budowy ciał malowanych postaci, kostiumy, stylistykę i zakres koloru. Zbojkotował wykonawczą delikatność, tak typową dla Vasariego (łagodne zmiany kolorów, odbicia, wygładzone ornamenty), która jest trudna do uwydatnienia z takiej odległości i wybrał metodę malowania słabej jakości lecz dużych efektów. Techniki tej nauczył się w malarstwie wystawowym i tworzeniu materiałów teatralnych. Sportretował on żywą galerię ówczesnych osobistości, a wśród nich takie postacie jak: jego patroni - Medyceusze, cesarz, król Francji, Vasari, Borghini, Giambologna i inni artyści, a nawet on sam i wielu jego przyjaciół i znajomych. Jeżeli chodzi o Chrystusa w Glorii, którego rysunki, inspirowane przez

Zuccari: Piekło

Kaplicę Sykstyńską Michała Anioła, Vasari pozostawił, Zuccari wolał naśladować modele użyte przez Rafaela, które były w lepszej harmonii z obłudnie pobożnymi rządami Rady. Jednakże jego arcydziełem w kopule zawsze pozostanie surowo przedstawione Piekło, inspirowane przez freski Luca Signorellego z katedry w Orvieto, z pełnymi siły wyrazu diabłami, z gwałtownymi gestami potępienia wobec nie skruszonych pokutą ciał, z czerwonym żarem krwi, który przynosi jaskrawe ożywienie złożonej z ciemnych kolorów kompozycji.
W 1579 roku Zuccari ostatecznie zakończył freski, dokonując także kilku innych zmian w częściach malowanych przez Vasariego. Dla uczczenia tego faktu przygotował pamiątkowy medalion (jest teraz w Bargello). Z tego powodu nie oszczędzili mu słów krytyki mieszkańcy Florencji, a Lasca (Antonfrancesco Grazzini) ułożył satyryczne madrygały. Freski z kopuły nie były nigdy tak popularne w mieście, jak ich odpowiedniki we wnętrzu katedry. Niezwykle ich trudno oglądać, bo są bardzo oddalone od oczu zwiedzającego i umiejscowione na ciemnym sklepieniu kulistym. Poza tym, coraz bardziej przyciemniał ich brud gromadzony przez wieki.

Restaurowanie fresków

W latach 1978-1985 przeprowadzono długotrwałe prace restauracyjne fresków. Dzięki temu, można teraz znów w pełni docenić ich wartość, oszacować ich siłę wyrazu i wagę dla historii sztuki florenckiej. Ten ogromny obszar daje możliwość dokonania interesującego porównania pomiędzy dwoma różnymi sposobami rozumienia sztuki, zamiast śledzenia antagonizmu między dwoma malarzami. Z jednej strony mamy Vasariego - malarza konserwatywnego i kultywatora toskańskiej tradycji, który wywodził się bezpośrednio z wieków średnich, a z drugiej strony Zuccariego (ze swoimi pomocnikami: Stefanim Pieri, Bartolomeo Carduccim i Passignanim), który "importował" do Florencji metody rzymskich malarzy-przedsiębiorców, bazujących na niskiej jakości wykonania, ale wielkich efektach finalnych. Jest to zwiastunem przyszłego rzymskiego baroku, który miał wpłynąć na takich toskańskich artystów, jak Santi di Tito - jeszcze jeden pionier czasów reformacji.