KATEDRA: kopuła - fasada - wnętrze - zakrystie - rzeźby - Sąd Ostateczny - freski - dzwonnica

Obecny widok katedry (wł: Duomo) to rezultat prac, które ciągnęły się przez ponad sześć wieków. Podstawowy projekt architektoniczny katedry stworzył Arnolfo di Cambio w końcu XIII wieku. Kopułę - symbol Toskanii, stworzył geniusz renesansu, Filippo Brunelleschi. Fasadę dokończono dopiero w XIX wieku. W przeciągu tego okresu czasu dokonywano wiele strukturalnych i dekoracyjnych przeróbek zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz katedry. Zakres prac obejmował np.: budowę dwóch zakrystii, marmurowej podłogi (XVI wiek), wykonanie rzeźb oraz fresków (Paolo Uccello, Andrea del Castagno, oraz Giorgio Vasari i Federico Zuccari - Sąd Ostateczny w kopule). Jest to trzecia i ostatnia florencka katedra (katedra jest zawsze siedzibą biskupstwa). W 1412 roku nadano jej nazwę Santa Maria del Fiore (wł: Fiore - kwiat), jako aluzję do lilii, symbolu miasta. Została ona wybudowana nad katedrą drugą, którą wczesnochrześcijańska Florencja dedykowała dla Santa Reparata. Tamta spełniała swoje zadania przez dziewięć wieków. W 1315 roku, na polecenie władz została zburzona. Znaczne jej pozostałości, nieco ponad połowę rozmiarów obecnej bazyliki wraz z dwoma wieżami, można dzisiaj oglądać w archeologicznym obszarze podziemia katedry.

Posąg wykonany przez Arnolfa di Cambio

W 1293 roku, Republika Florencka, zgodnie z sugestią rejenta Ser Mino de Cantoribus, zdecydowała się zastąpić Santa Reparata większą i bardziej wyniosłą katedrą. Poczyniła także przygotowania do finansowania jej budowy, tak żeby "nigdy już technika i moc ludzka nie były w stanie stworzyć niczego większego i piękniejszego". Oczekiwano, że mieszkańcy będą partycypować w kosztach: wszystkie testamenty zostały opodatkowane, a pieniądze z tych podatków skierowano na budowę katedry. Opracowanie projektu zlecono Arnolfowi di Cambio w 1294 roku. 8-ego września 1296 roku odbyła się ceremonia położenia kamienia węgielnego pod budowę. Genialny architekt Rady Miejskiej już właśnie przeprowadzał rewolucyjne zmiany we franciszkańskiej bazylice Santa Croce a w 1298 roku rozpoczął pracę przy konstrukcji Palazzo Vecchio. Arnolfo pracował przy katedrze od roku 1296 do roku 1302, kiedy umarł. Chociaż dominującym stylem w tamtej epoce był gotyk, on widział bazylikę jako wspaniałą, klasyczną budowlę - z trzema szerokimi nawami przechodzącymi w rozległe prezbiterium z wysokim ołtarzem, które jest okrążone przez trybunę w kształcie "koniczyny" (schematyczne przedstawienie płatków kwiatka?). Na niej spoczywa kopuła. Planowana średnica sklepienia kopuły wynosiła 45,5 m, akurat tyle co w baptysterium. Kilka ostatnich lat swojego życia spędził Arnolfo wykonując dwa przęsła i nową fasadę, którą zdążył wykonać razem z dekoracją tylko w połowie. Rzeźby z fasady (kilka autorstwa Arnolfo) zostały później rozebrane i przeniesione do muzeum "Opera del Duomo", kiedy Wielki Książe Franciszek I Medyceusz (Francesco I de Medici) postanowił w roku 1586 zbudować nową fasadę.

Santa Reparata wewnątrz katedry Arnolfa

Śmierć architekta spowodowała zawieszenie robót. Nowym impulsem dla budowy było jednak odkrycie w 1330 roku ciała Św. Zenobiusza w Santa Reparata. W 1334 roku nominowano Giotta do nadzorowania budowy. Zważywszy na fakt, że dużo życia już mu nie pozostało (umarł w roku 1337), całą swoją energię skoncentrował na budowie dzwonnicy. Następcą Giotta został Andrea Pisano (autor południowych drzwi w baptysterium) - aż do roku 1348, kiedy to straszna plaga zdziesiątkowała ludność, zmniejszając ilość mieszkańców z 90 tys. do 45 tys.

Plan Arnolfa z rozszerzeniem Talentiego

Fresk z 1342 roku z muzeum Bigalla ukazuje nam budowę w szczegółowej postaci. Pod nadzorem Francesca Talentiego, w latach 1349-59, zakończono budowę dzwonnicy i przygotowano nowy projekt katedry. W przygotowaniach tego projektu uczestniczył także Giovanni di Lapo Ghini (1360-69). Nawa środkowa została podzielona na cztery kwadratowe przęsła (w ten sposób, wykorzystując mniej okien, niż w projekcie Arnolfa), z dwoma prostokątnymi bocznymi przęsłami. Około roku 1370 konstrukcja została jeszcze rozbudowana do przodu, tak że powstał nowy projekt absydy, otoczonej przez trybuny, które powiększają "koniczynę" Arnolfa. W 1375 roku Santa Reparata została opuszczona w dół. Oznaczało to, że Santa Maria del Fiore była gotowa do pełnienia funkcji nowej katedry florenckiej.

Drzwi Mandorla

Tymczasem, były kontynuowane prace na marmurowych ścianach zewnętrznych, a także przy dekoracjach wokół wejść - drzwiach Canonici (strona południowa) i drzwiach Mandorla (strona północna). Te ostatnie zostały pokryte płaskorzeźbą "Wniebowzięcie Maryi" (1414-1421), ostatnią pracą Nanniego di Banco (przy tych drzwiach także pracowali Donatello i Jacopo della Quercia). Problem kopuły był ciągle nierozwiązany. Brunelleschi przygotował swój pierwszy projekt w roku 1402, ale trzymał go w tajemnicy. W 1418 roku Opera del Duomo ogłosiła konkurs, który Brunelleschi wygrał. Prace nad kopułą rozpoczęły się jednak dopiero po dwóch latach i były kontynuowane do roku 1434. Florencka katedra została konsekrowana 25-ego marca 1436 roku (florencki nowy rok) przez papieża Eugenuisza IV - 140 lat po rozpoczęciu budowy.

Apsyda katedry

Ostatnimi elementami czekającymi na wykończenie były: latarnia (zamontowana w 1461 roku) i zewnętrzna powierzchnia ścian, z białego (z Carrary), zielonego (z Prato) i czerwonego (ze Sieny) marmuru. Ściany te, zgodnie z zaleceniami Arnolfo, miały być odzwierciedleniem fasady baptysterium i dzwonnicy, dając ujednolicony styl dla placu, którego ostatnim elementem do wykonania była fasada katedry. Na jej wykonanie przyszło czekać do roku 1886. Bazylika była świadkiem bardzo wielu ważnych wydarzeń w historii miasta. Spośród nich na uwagę zasługują: powołanie Rady Florencji (2-go marca 1439), która doprowadziła do tymczasowej unii kościoła ortodoksyjnego z kościołami katolickimi oraz tragiczny ranek wielkanocny, 26-go kwietnia 1478, kiedy w spisku "Pazzi" został zamordowany Giuliano de' Medici, a jego brat, Wawrzyniec Wspaniały (Lorenzo de' Magnifico) uniknął broni zamachowca, chroniąc się w zakrystii.